Άγχος στα παιδιά

Ειρήνη Λόρδου, Παιδοψυχίατρος

Μπορεί ένα παιδί να έχει άγχος; Τι είναι το άγχος στην πραγματικότητα; Το άγχος ορίζεται ως ένα έντονο δυσάρεστο συναίσθημα που αφορά ένα αόριστο κίνδυνο που επίκειται, μια απειλή. Αποτελεί μία κοινή αντίδραση που παρατηρείται στην μεγαλύτερη πλειοψηφία των ανθρώπων, όταν βρεθούν αντιμέτωποι σε ήπια ή έντονα στρεσσογόνα γεγονότα.

Απο τους φυσιολογικούς φόβους στο παθολογικό άγχος.

Το άγχος με την μορφή του φόβου, είναι κατα αρχήν μία φυσιολογική αντίδραση του ψυχισμού του ανθρώπου, με συμμετοχή και του νευρολογοικού συστήματος (Αυτόνομου νευρικού συστήματος) και αποτελεί μία προσαρμοστική και αναγκαία αντίδραση, γιατί προειδοποιεί το άτομο ότι μία κατάσταση είναι σωματικά ή ψχολογικά επιβλαβής και αποτελεί απειλή γι αυτόν.

Απλός και φυσιολογικός φόβος διακρίνεται απο το άγχος,  όσο αφορά την δυσπροσαρμοστικότητα του, αν επηρεάζει για παράδειγμα αρνητικά την λειτουργικότητα του παιδιού, στο κοινωνικό τομέα (σχέσεις με παιδιά στην ηλικία του και άλλα μέλη της οικογένειας του) και στη σχολική του επίδοση,   την ένταση και την διάρκεια του (τουλάχιστον η διάρκεια να είναι μεγαλύτερη απο 6 μήνες).  Επίσης όταν δεν είναι στα πλαίσια της φυσιογικής  ψυχολογικής εξέλιξης του παιδιού και είναι πέρα του εκούσιου ελέγχου του.

Ποιές είναι οι εκδηλώσεις του άγχους;

Η κύρια κλινική εκδήλωση του  άγχους είναι η αποφυγή. Συνοδά συμπτώματα είναι σωματικά ενοχλήματα, απο το γαστρεντερικό, ναυτία, έμετοι, απο το καρδιοαναπνευστικό, προκάρδιο έλγος, δύσπνοια, συχνοουρία, ζάλη, αίσθημα στάθειας, λιποθυμικές τάσεις, εφιδρώσεις, δυσκολίες συγκέντρωσης, διαταραχές ύπνου, αυπνίες, εφιάλτες και κοινωνική απομόνωση.

Επιπολασμός του άγχους και διαφορές φύλου

Το άγχος και η εκδήλωση του, είναι απο τις συχνότερες διατραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας και απαντάται στο 7.3% του πληθυσμού. Όσο αφορά το φύλο  τα κορίτσια είναι δύο φορές πιο πιθανό να βιώσουν κάποια αγχώδη διαταραχή.

Πώς ένα παιδί μπορεί να μεταβεί απο τους φυσιολογικούς φόβους σε παθολογικό άγχος –Αγχώδεις διαταραχές;

Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν ώστε ένα παιδί να αναπτύσσει αγχώδη διαταραχή. Η αιτιολογία είναι πολύπλευρη και κατανέμεται σε τρεις κατηγορίες:

• Παράγοντες που ξεκινούν απο το ίδιο το παιδί.

Γενετικός κίνδυνος. Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι οι αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζονται σε  συγκεκριμένες οικογένειες με παρουσία επίσης αγχωδών διαταραχών και στους γονείς. Είναι σημαντικό να τονιστεί εδώ, ότι κληρονομείται η προδιάθεση γαι την ανάπτυξη αγχώδους διαταραχής και όχι η καθαυτή.

Ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Τα παιδιά με αγχώδη διαταραχή παρουσιάζουν νωρίτερα, στη βρεφική ηλικία, μία ιδιοσυγκρασία με ανασταλμένη συμπεριφορά, με υψηλή κινητική δραστηριότητα, οξύθυμα, να αντιδρούν σε νέες καταστάσεις με απόσυρση, αποφυγή ή δυσφορία. Επιπλέον, ως παιδιά τείνουν να είναι ντροπαλά, να αποφεύγουν τις προκλήσεις κτλ. Επίσης έχει βρεθεί σε έρευνες ότι παιδιά με ακραία ανασταλμένη συμπεριφορά έχουν  σταθερά υψηλό καρδιακό παλμό.

• Παράγοντες που ξεκινούν απο την οικογένεια του παιδιού.

Οι γονείς των ανασφαλών παιδιών μερικές φορές χαρακτηρίζονται απο έλλειψη ευαισθησίας και αναταπόκρισης στις ανάγκες του. Οπότε δημιουργείται ένας ανασφαλής δεσμός μεταξύ μητέρας παιδιού και σαν συνέπεια αυτού  να δημιουργείται μία εικόνα του παιδιού για τον κόσμο ως αναξιόπιστο, απρόβλεπτο και μία άποψη του εαυτού του ότι είναι ανίσχυσο να αντιμετωπίσει τις προκλησεις.

Υπάρχουν, επίσης ενδείξεις ότι η υπερπροστατευτικότητα απο την πλευρά των γονέων  συνεισφέρει και  ενισχύει την συντήρηση του άγχους του παιδιού μέσω αποφυγής των αγχογώνων καταστάσεων. Για παράδειγμα μπορεί μια μητέρα να μην επιτρέψει στο παιδί της να πάει σε μια γιορτή αν αυτό το αγχώνει,  κάτι που οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο, χαμηλής αυτοεκτίμησης, αύξησης του άγχους και περαιτέρω αποφυγής. Τέλος μπορεί οι γονείς να ενισχύσουν την ένταση αλλά και τη διατήρηση του άγχους του παιδιού τους με την μή επαρκή συναισθηματική υποστήριξη. Για παράδειγμα όταν ένας γονέας υποτιμά τη ντροπαλή συμπεριφορά του παιδιού του χαρακτηρίζοντας το ανόητο ή θυμωμένα τον εξαναγκάζει να βιώσει αγχογόνες κατάστασεις.

• Παράγοντες που ξεκινούν απο το σχολείο.

Διάφορα συμβάντα στο χώρο του σχολείου ενδέχεται να αυξήσουν το άγχος που βιώνει ένα παιδί. Για παράδειγμα το παιδί μπορεί να είναι θύμα εκφοβισμού απο τ άλλα παιδιά, κατάσταση που προκαλεί έντονο άγχος και φοβίες. Υποχρεώσεις των μαθημάτων, ιδιαίτερα όταν συνδιάζονται με κάποια μαθησιακή δυσκολία ή δυσκολία στη συγκέντρωση μπορεί επίσης να προκαλέσουν άγχος.

Με ποιές μορφές το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί;

Οι  μορφές του άγχους ανάλογα με την αιτία αλλά και τα συμπτώματα κατατάσσονται στις πιο κάτω κατηγορίες:

Ειδικές Φοβίες

Το χαρακτηριστικό γνώρισμα τους, είναι ένας έντονος και επίμονος φόβος, που είναι υπερβολικός ή αδικαιολόγητος και που προκαλέιται με την παρουσία ή την αναμονή ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ή μίας κατάστασης.

Ειδικές φοβίες διαφοροποιούνται ως προς την ηλικία, για παράδειγμα στην ηλικία:

• των 7 ετών, ξεκινά  η φοβία για τα ζώα,
• στην ηλικία των 9 ξεκινά η φοβία για το αίμα
• στην ηλικία των 12  η φοβία για τον οδοντίατρο
• στην εφηβεία, η φοβία των κλειστων χώρων και κοινωνικές φοβίες

Διαταραχή άγχους αποχωρισμού

Το κεντρικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι το υπερβολικό άγχος σχετικά με τον αποχωρισμό του παιδιού απο τους ανθρώπους στους οποίους είναι προσκολλημένος, συνήθως με γονείς.

Η ηλικία έναρξης των συμπτωμάτων είναι περίπου στα 5 με 8 έτη  και εμφανίζεται ως υπερβολική ανησυχία ότι κάτι κακό θα συμβεί σε ένα πρόσωπο προσκόλλησης, οι εφιάλτες περιλαμβάνουν θέματα αποχωρισμού, ενώ ενδεχόμενη άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο, είναι λόγω του άγχους αποχωρισμού. Τα μεγαλύτερα παιδιά νιώθουν επίσης δυσφορία και σωματικά συμπτώματα, όπως στομαχόπονο, πονοκέφαλο.

Σχολική φοβία

Ορίζεται ως ένας παράγαλος φόβος κάποιας πτυχής του σχολικού περιβάλλοντος που συνοδεύονται με συμπτώματα πανικού ή άγχους κατά την συμμετοχή.

Η μέση ηλικία έναρξης είναι τα 10 ετών. Τα πιο συνηθισμένα αίτια είναι η αλλαγή σχολείου, η γονεική ασθένεια, θάνατος ή παραμονή στο σπίτι λόγω χρόνιας ασθένειας ή ατύχημα. Πολλές φορές δεν υπάρχει εμφανής λόγος.

Ιδεοψυχαναγκαστική διατραχή

Η πιο πάνω διαταραχή χαρακτηρίζεται απο έντονες ιδέες- σκέψεις, επίμονες και επαναλαμβανόμενες και παρορμήσεις-καταναγκαστικές πράξεις που είναι πέραν του ελέγχου του παιδιού, είναι ακαταμάχητες και αναγνωρίζονται συχνά ως παράλογες (στα παιδιά αυτό μπορεί να μην είναι δυνατό). Μερικά παραδείγματα καταναγκασμών είναι το πλύσιμο χεριών, συμπεριφορές που σχετίζονται με ασφάλεια, όπως να ελέγχει κανείς συνεχώς τις πόρτες για να σιγουρευτεί ότι είναι κλειδωμένες, την ενασχόληση με την τάξη, επανειλημμένες μετρήσεις ως ένα συγκεκριμένο αριθμό ή αφή αντικειμένων.

Όσο αφορά τις επίμονες σκέψεις, οι συχνότερες αφορούν το φόβο της μόλυνσης και τη σκέψη ότι κάτι κακό θα συμβεί στον εαυτό του ή σε οικεία πρόσωπα.

Η ηλικία έναρξης μετα τα 7 έτη με μέση ηλικία τα 10 έτη.

Η εξελικτική της πορεία είναι χρόνια με κάποια διαλλείματα παύσης αλλά με μεγάλο βαθμό συννοσηρότητας, όπως με άλλες αγχώδεις διαταραχές ή κατάθλιψη.

Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή

Σε αυτή την περίπτωση το παιδί χαρακτηρίζεται απο επίμονες και αβάσιμες ανησυχίες σχετικά με τον ανταγωνισμό, την αποδοχή, τις ικανότητες του καθώς και το ανάρμοστο ή μη της συμπεριφοράς του κατά το παρελθόν ή και στο μέλλον.

Η ηληκία έναρξης είναι στην εφηβεία.

Διαταραχή μετά απο ψυχοτραυματικό στρες

Εδώ κατατάσσονται τα αγχώδη συμπτώματα που ξεκινούν μετά απο  έντονα ψυχοτραυματικά γεγονότα. Μερικά εκλυτικά αίτα είναι, ένα ατύχημα , μαζικού τύπου καταστροφές, όπως πόλεμος, πυρκαγιά. Το παιδί μπορεί να απειλήθηκε άμεσα το ίδιο ή ήταν μάρτυρας σε άλλους που απειλήθηκε η σωματική τους ακεραιότητα. Η κάθε μορφή κακοποίησης όπως σωματική, λεκτική και σεξουαλική μπορεί επίσης να προκαλέσει έντονο ψυχοτραυματικό στρες.

Το γιατί ένα παιδί αναπτύσσει ψυχοτραυματικό στρες μετά απο ένα τέτοιο γεγονός και άλλο παιδί όχι, εξαρτάται απο πολλούς παράγοντες, όπως η  ιδιοσυγκρασία του παιδιού και κατα πόσο είχε τύχει σωστής στήριξης απο το περιβάλλον του, οικογένεια, σχολείο, κοινωνία.

Διαταραχή Πανικού:  Συναντάται κυρίως μετά τα 18.

Θεραπεία και Παρεμβάσεις

• Ψυχοεκπαίδευση που αφορά  την ενημέρωση τόσο των γονέων αλλά και του παιδιού για την ψυχοπαθολογία του.
• Ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις που αφορούν τόσο το παιδί ατομικά όσο και τους γονείς αλλά και όλη την οικογένεια.
• Φαρμακοθεραπεία, όπου είναι αναγκαίο.
• http://www.paidiatros.com